Hans van de Sande

Agressie: een modern verschijnsel?

De tijd waarin we leven wordt door veel mensen gezien als gekenmerkt door extreme agressie. Opstanden, burgeroorlogen, extremisme, godsdienst- en stammen- twisten, zinloos geweld, extreme criminaliteit, een nooit eindigende reeks van gewelddadigheden trekt via de beeldbuis langs onze gretige ogen. Waarom zijn die ogen zo gretig, waarom vinden we het interessant om agressie en geweld te zien? Daarvoor zijn twee hoofdredenen.

De eerste is dat onze verre voorouders, wilden zij, en dus ook hun nageslacht, een kans hebben om te overleven, erg attent moesten zijn op mogelijk gevaar. Voorouders die dat niet waren hebben helaas niet de kans gekregen om voorouder te worden. Je zou kunnen zeggen dat mensen die niet attent zijn op gevaren, op agressie en geweld dus, vanzelf uitsterven. Wat overblijft is een mensensoort die agressie interessant, maar ook beangstigend vindt. Dat voelt elke journalist met zijn klompen aan: Geweld verkoopt! Daarom zien we er zo veel van.

De tweede reden is dat exact de helft van de mensheid een extra fascinatie met geweld schijnt te hebben. Ook dit merkwaardige verschijnsel ligt verankerd in hoe we in elkaar zitten en is daarmee dus waarschijnlijk een product van evolutionaire selectie.

De vraag welke helft dat is heeft U natuurlijk allang beantwoord, dat is die helft van de mensheid die testosteron niveau’s heeft die tot twintig keer hoger zijn dan die van vrouwen. Díe helft van de mensheid dus, die op jonge leeftijd soldaatje speelt, op wat oudere leeftijd fanatiek agressieve spelletjes doet, zoals Quake, of hooliganisme en nog weer later soldaat of terrorist kan worden.

De vraag kan gesteld waarom het voor mensen en voor mannen in het bijzonder nou zo functioneel is om agressief te zijn. Alweer bestaat er een redelijk plausibele evolutionaire verklaring: in de lange periode dat mensachtigen evolueerden tot de huidige uitvoering, is er een voortdurende noodzaak tot rolverdeling geweest: de vrouwen zorgden voor de kinderen en de mannen beschermden de leefgroep. Voor zo’n beschermende rol is natuurlijk een bijpassende psychologische opmaak nodig, en die vertonen mannen nu nog steeds: het wordt ook wel eens Macho genoemd, en komt neer op het trachten te verkrijgen van prestige door agressie. Zo’n houding blijkt overigens wel enigszins af te leren, maar makkelijk is dat niet, agressie en het zoeken naar prestige met agressieve middelen (het ‘winnen’) ligt sterk in de menselijke en vooral de mannelijke natuur verankerd.

Gelukkig leven we niet meer in een primitieve natuurtoestand, maar in een ver ontwikkelde technologische cultuur, dus macho gedrag is helemaal niet zo belangrijk meer, behalve dan voor team sporters (voetballers, hockeyers) en individuele sporters (vechtsporters, sportschutters) voor managers, voor politici, voor computerfreaks, voor VW Golf rijders, voor journalisten, voor de meeste pubers, voor hooligans, voor criminelen, voor militairen, en voor nog zo wat soorten. Eigenlijk is onze cultuur, zeggen sommigen, super vreedzaam. Ha!